નોટબંધી, GST અને કોરોનાના કારણે 16.45 લાખ નોકરી ગઈ, કયા રાજ્યને વધુ ફટકો પડ્યો?

નોટબંધી, GST અને કોરોના મહામારીને કારણે દેશમાં સાત વર્ષમાં અનૌપચારિક ક્ષેત્રમાં લગભગ 16.45 નોકરીઓ જતી રહી. સરકારી આંકડાઓમાં આ વાત સામે આવી છે. આ મુજબ, વર્ષ 2022-23માં દેશમાં અનૌપચારિક ક્ષેત્રમાં કામ કરતા લોકોની સંખ્યા 16.45 લાખ અથવા લગભગ 1.5 ટકા ઘટીને 10.96 કરોડ થઈ છે, જે 2015-16માં 11.13 કરોડ હતી. નવેમ્બર 2016માં નોટબંધીની જાહેરાત કરવામાં આવી હતી, જ્યારે GST જુલાઈ 2017માં લાગુ કરવામાં આવ્યો હતો. એ જ રીતે, માર્ચ 2020માં દેશમાં કોરોના રોગચાળો ફટકો પડ્યો. આંકડા અને કાર્યક્રમ અમલીકરણ મંત્રાલયે 2015-16 પછી પ્રથમ વખત આ ડેટા જાહેર કર્યો છે. મંત્રાલયે 2021-22 અને 2022-23 માટે અસંગઠિત સાહસોનો ડેટા જાહેર કર્યો છે.

અસંગઠિત એન્ટરપ્રાઇઝિસ (ASUSE)ના વાર્ષિક સર્વે અનુસાર, 2015-16માં બિનસંગઠિત સાહસોની સંખ્યા 6.33 કરોડ હતી, જે 2022-23માં વધીને 6.50 કરોડ થઈ ગઈ છે. એટલે કે આ સંખ્યામાં 16.56 લાખનો વધારો થયો છે. નોટબંધી, GST અને કોરોનાને કારણે અનૌપચારિક ક્ષેત્રને સૌથી વધુ નુકસાન થયું છે. મહારાષ્ટ્ર, બિહાર, ગુજરાત, મધ્યપ્રદેશ અને ઓડિશામાં 2015-16 અને 2022-23 વચ્ચે અનૌપચારિક રોજગારમાં વેગ આવ્યો. બીજી તરફ, ઉત્તર પ્રદેશ, પશ્ચિમ બંગાળ, તમિલનાડુ, કર્ણાટક અને આંધ્ર પ્રદેશમાં અનૌપચારિક ક્ષેત્રના કામદારોની સંખ્યામાં ઘટાડો થયો છે. દેશમાં અનૌપચારિક ક્ષેત્રમાં કામ કરતા લગભગ બે તૃતીયાંશ કામદારો આ 10 રાજ્યોમાં છે.

સર્વે અનુસાર, દેશના 34 રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાંથી 16 રાજ્યોમાં અનૌપચારિક ક્ષેત્રના કામદારોની સંખ્યામાં 2022-23માં અગાઉના સર્વેની સરખામણીમાં ઘટાડો થયો છે. અગાઉનો સર્વે 2019માં આવ્યો હતો જેમાં 2015-16નો ડેટા આપવામાં આવ્યો હતો. પરંતુ આનાથી એ વાત પણ બહાર આવી છે કે રોગચાળા પછી તરત જ મોટાભાગના રાજ્યોમાં અનૌપચારિક ક્ષેત્રના કામદારોની સંખ્યામાં વધારો થયો હતો. દેશના સૌથી મોટા રાજ્ય ઉત્તર પ્રદેશમાં અનૌપચારિક ક્ષેત્રના કામદારોની સંખ્યા 2015-16માં 1.65 કરોડ હતી પરંતુ 2022-23માં તે ઘટીને 1.57 કરોડ થઈ ગઈ. 2021-22માં રાજ્યમાં અનૌપચારિક ક્ષેત્રના કામદારોની સંખ્યા 1.30 કરોડ હતી. પશ્ચિમ બંગાળમાં પણ આ જ સ્થિતિ પ્રવર્તી રહી છે.

આ દરમિયાન, મહારાષ્ટ્રમાં 2015-16માં અનૌપચારિક ક્ષેત્રના કામદારોની સંખ્યા 91.23 લાખ હતી, જે 2022-23માં 1.15 કરોડ સુધી પહોંચી જશે. આ સમયગાળા દરમિયાન મધ્યપ્રદેશ, ગુજરાત અને ઓડિશામાં પણ અનૌપચારિક ક્ષેત્રના કામદારોની સંખ્યામાં વધારો થયો છે. દેશના પરપ્રાંતિય મજૂરોના સૌથી મોટા સ્ત્રોત બિહારમાં 2015-16 અને 2021-22ની વચ્ચે અનૌપચારિક ક્ષેત્રના કામદારોની સંખ્યામાં ઘટાડો થયો હતો, પરંતુ 2022-23માં તેમાં તીવ્ર ઘટાડો થયો હતો અને આ સંખ્યા રોગચાળા પહેલા કરતા પણ વધારે હતી. ગયા. રાજ્યમાં અનૌપચારિક ક્ષેત્રના કામદારોની સંખ્યા 2015-16માં 53.07 લાખ હતી, જે 2021-22માં ઘટીને 43.22 લાખ થઈ ગઈ છે. પરંતુ 2022-23માં તે વધીને 58.95 લાખ થઈ.