SC અને ST અનામત પર સુપ્રીમ કોર્ટનો મોટો નિર્ણય, હવે રાજ્યો...

અનામતના હેતુ માટે, રાજ્ય સરકારો અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિ વચ્ચે પેટા-શ્રેણીઓ બનાવી શકે છે. સુપ્રીમ કોર્ટના 7 જજોની બંધારણીય બેન્ચે ગુરુવારે બહુમતીથી આ નિર્ણય આપ્યો હતો. બંધારણીય બેંચે 2004માં EV ચિન્નૈયા કેસમાં આપેલા 5 જજોના નિર્ણયને પલટી નાખ્યો છે. તે ચુકાદામાં, SCએ કહ્યું હતું કે SC/ST વચ્ચે પેટા-શ્રેણીઓ બનાવી શકાય નહીં.

સુપ્રીમ કોર્ટે SC/STમાં પેટા-વર્ગીકરણને સમર્થન આપ્યું હતું. ચીફ જસ્ટિસ DY ચંદ્રચુડે 6-1ની બહુમતીથી ચુકાદો સંભળાવ્યો. જસ્ટિસ બેલા ત્રિવેદીએ અન્ય જજો સાથે અસંમતિમાં આ આદેશ આપ્યો હતો. CJIએ કહ્યું કે 'અમે EV ચિન્નૈયા કેસમાં આપેલા નિર્ણયને ફગાવી દીધો છે. પેટા-વર્ગીકરણ કલમ 14નું ઉલ્લંઘન કરતું નથી, કારણ કે પેટા-વર્ગોને સૂચિમાંથી બાકાત કરવામાં આવ્યા નથી.'

SCએ રાજ્ય સરકારોને અનુસૂચિત જાતિ અને અનુસૂચિત જનજાતિમાં પેટા વર્ગીકરણ કરવાની મંજૂરી આપી છે. આનો અર્થ એ છે કે, તેમના કાર્યક્ષેત્રમાં આવતી જાતિઓની વિવિધ શ્રેણીઓ બનાવી શકાય છે. જ્ઞાતિઓની પસંદ કરેલી શ્રેણીઓને નિયત મર્યાદામાં વધુ અનામત મળશે. ધારો કે, રાજ્યમાં 150 જાતિઓ SCના દાયરામાં આવે છે. જો રાજ્ય સરકાર ઇચ્છે તો તેમના માટે અલગ કેટેગરી બનાવી શકે છે અને તેમને અનામતમાં વેઇટેજ આપી શકે છે.

હકીકતમાં, 1975માં, પંજાબ સરકારે અનુસૂચિત જાતિઓ માટે અનામત નીતિને બે શ્રેણીઓમાં વહેંચીને અનામતની નીતિ રજૂ કરી હતી. એક વાલ્મિકી અને મઝહબી શીખો માટે અને બીજી બાકીની અનુસૂચિત જાતિ વર્ગ માટે. આ નિયમ 30 વર્ષ સુધી અમલમાં રહ્યો. તે પછી, 2006માં, આ મામલો પંજાબ અને હરિયાણા હાઈકોર્ટમાં પહોંચ્યો અને EV ચિન્નૈયા વિરુદ્ધ આંધ્ર પ્રદેશ રાજ્યના કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટના 2004ના નિર્ણયનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો. પંજાબ સરકારને આંચકો લાગ્યો અને આ પોલિસી રદ કરવામાં આવી. ચિન્નૈયાના નિર્ણયમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે, SC કેટેગરીમાં પેટા કેટેગરીને મંજૂરી નથી. કારણ કે તે સમાનતાના અધિકારનું ઉલ્લંઘન છે.

ત્યાર પછી, 2006માં, પંજાબ સરકારે વાલ્મિકી અને ધાર્મિક શીખોને ફરીથી ક્વોટા આપવા માટે નવો કાયદો બનાવ્યો, જેને 2010માં ફરીથી હાઇકોર્ટમાં પડકારવામાં આવ્યો. હાઈકોર્ટે પણ આ પોલિસી રદ કરી હતી. આ મામલો સુપ્રીમ કોર્ટમાં પહોંચ્યો હતો. પંજાબ સરકારે દલીલ કરી હતી કે ઈન્દ્રા સાહની વિ. યુનિયન ઓફ ઈન્ડિયામાં સુપ્રીમ કોર્ટના 1992ના નિર્ણય હેઠળ આ સ્વીકાર્ય છે, જેણે અન્ય પછાત વર્ગો (OBC)ની અંદર પેટા-શ્રેણીઓને મંજૂરી આપી હતી. પંજાબ સરકારે દલીલ કરી હતી કે અનુસૂચિત જાતિમાં પણ આને મંજૂરી આપવી જોઈએ.

2020માં, સુપ્રીમ કોર્ટની પાંચ જજોની બેન્ચે અવલોકન કર્યું હતું કે EV ચિન્નૈયા વિરુદ્ધ આંધ્ર પ્રદેશ રાજ્યના નિર્ણય પર મોટી બેંચ દ્વારા પુનર્વિચાર કરવો જોઈએ, જેણે એવું માન્યું હતું કે SC કેટેગરીમાં પેટા-શ્રેણીઓને મંજૂરી નથી. તે પછી, CJIના નેતૃત્વમાં સાત ન્યાયાધીશોની બેંચની રચના કરવામાં આવી, જેણે જાન્યુઆરી 2024માં ત્રણ દિવસ સુધી આ કેસમાં દલીલો સાંભળી અને પછી પોતાનો નિર્ણય સુરક્ષિત રાખ્યો હતો.