ભારતના રાજકીય ઇતિહાસમાં કોંગ્રેસ પક્ષનું નામ એક સમયે દેશની આઝાદીની લડત અને સ્વતંત્ર ભારતના નિર્માણ સાથે જોડાયેલું હતું. ગાંધી પરિવારની આગેવાની હેઠળ કોંગ્રેસે દાયકાઓ સુધી કેન્દ્ર અને રાજ્યોમાં સત્તા જાળવી રાખી. ભારતીય જનતા પાર્ટી (ભાજપ)ના ઉદય અને તેની આક્રમક રાજનીતિ સામે કોંગ્રેસનું પ્રભુત્વ ધીમે ધીમે ઘટવા લાગ્યું. આજે કોંગ્રેસ એક એવા તબક્કે છે જ્યાં તેનું રાજકીય અસ્તિત્વ સંકટમાં છે અને આ સ્થિતિ માટે ઘણા લોકો પક્ષના શીર્ષ નેતા રાહુલ ગાંધીના નિવેદનો અને નેતૃત્વને જવાબદાર માને છે.
રાહુલ ગાંધીને કોંગ્રેસના ભવિષ્યના નેતા તરીકે જોવામાં આવતા હતા. તેમના નેતૃત્વ હેઠળ પક્ષની સ્થિતિ સતત નબળી પડી છે. 2014 અને 2019ની લોકસભા ચૂંટણીઓમાં કોંગ્રેસની હારે પક્ષની નબળાઈઓને છત્તી કરી. આ હારનું એક મુખ્ય કારણ રાહુલ ગાંધીની નેતૃત્વ શૈલી અને તેમના વિવાદાસ્પદ નિવેદનોને માનવામાં આવે છે જે ઘણી વખત પક્ષની છબીને નુકસાન પહોંચાડે છે. ઉદાહરણ તરીકે 2013માં તેમનું “ગરીબી એ મનની સ્થિતિ છે” નિવેદન હોય કે પછી “ચોકીદાર ચોર હૈ” જેવા વિવાદાસ્પદ નારા. આ બધાએ કોંગ્રેસની નૈતિકતા, ગંભીરતા અને વિશ્વસનીયતા પર સવાલો ઉભા કર્યા. આવા નિવેદનો ઘણી વખત સોશિયલ મીડિયા પર હાસ્યનો વિષય બની જાય છે જેનાથી પક્ષના કાર્યકર્તાઓનું મનોબળ પણ ઘટે છે.
કોંગ્રેસના પીઢ અને યુવા કાર્યકર્તાઓની મહેનત છતાં પક્ષનું સંગઠન મજબૂત બની શક્યું નથી. ભાજપની સરખામણીમાં કોંગ્રેસના કાર્યક્રમો અને ચૂંટણી રણનીતિમાં ઉત્સાહ અને અસરકારકતાનો અભાવ જોવા મળે છે. ક્યારેક ભાજપની કોઈ ભૂલ કે નબળાઈ હોવા છતાં કોંગ્રેસ તેનો રાજકીય ફાયદો ઉઠાવવામાં નિષ્ફળ રહી છે. આનું એક કારણ રાહુલ ગાંધીની નેતૃત્વગત ખામીઓ છે જેમાં વ્યૂહાત્મક દૂરંદેશીનો અભાવ અને સામાન્ય જનતા સાથે લણણીથી ન જોડાઈ શકવું એક કારણ છે. રાહુલ ગાંધીના નિવેદનો ઘણી વખત એવા સમયે આવે છે જ્યારે પક્ષને એક નક્કર અને સકારાત્મક દિશાની જરૂર હોય પરંતુ તેના બદલે તેમના નિવેદનો પક્ષને હાસ્યની સ્થિતિમાં મૂકે છે.
એ પણ સાચું છે કે કોંગ્રેસનું પતન ફક્ત રાહુલ ગાંધીના નિવેદનોનું પરિણામ નથી. પક્ષની આંતરિક ગતિશીલતા, નેતાઓ વચ્ચેનો અસંગઠિત અભિગમ અને નવા યુગની રાજનીતિ સાથે તાલમેલ ન બેસવો જેવા અન્ય પરિબળો પણ જવાબદાર છે. રાહુલ ગાંધીના નેતૃત્વમાં પક્ષે કેટલીક સફળતાઓ પણ મેળવી છે જેમ કે 2018માં રાજસ્થાન, મધ્યપ્રદેશ અને છત્તીસગઢની વિધાનસભા ચૂંટણીઓમાં જીત. પરંતુ આ સફળતાઓ છૂટીછવાઈ રહી છે અને રાષ્ટ્રીય સ્તરે પક્ષની છબીને પુનઃસ્થાપિત કરવામાં નિષ્ફળતા મળી છે.
રાહુલ ગાંધીના નિવેદનોની અસર એટલી ગંભીર છે કે તે પક્ષની વિશ્વસનીયતાને નુકસાન પહોંચાડે છે અને ભાજપને તેનો રાજકીય ફાયદો ઉઠાવવાની તક આપે છે. ઉદાહરણ તરીકે, 2019ની ચૂંટણી દરમિયાન “રાફેલ ડીલ” અંગેના તેમના આક્ષેપો અતિશય ગંભીર હતા પરંતુ તેમની રજૂઆતની શૈલી અને અતિશયોક્તિપૂર્ણ નિવેદનોએ તેમના મુદ્દાને નબળો પાડ્યો. પરિણામે ભાજપે આનો ફાયદો ઉઠાવીને કોંગ્રેસની ટીકાને નકારી કાઢી. આવા નિવેદનોના કારણે કોંગ્રેસની રણનીતિ નબળી પડે છે અને પક્ષની છબી એક ગંભીર વિરોધી પક્ષ તરીકે નહીં પરંતુ એક હળવાશથી લેવાતા પક્ષ તરીકે ઊભરે છે.
રાહુલ ગાંધીના નેતૃત્વમાં પક્ષે કેટલાક સકારાત્મક પગલાં પણ લીધાં છે જેમ કે “ભારત જોડો યાત્રા” જેવા કાર્યક્રમો જેનો હેતુ જનતા સાથે સીધો સંવાદ સ્થાપવાનો હતો. આવા પ્રયાસોની સફળતા મર્યાદિત રહી છે કારણ કે રાહુલ ગાંધીની છબી એક એવા નેતા તરીકે રહી છે જે ગંભીર રાજકીય ચર્ચામાં સ્થિરતા દર્શાવવામાં નિષ્ફળ રહ્યા છે. તેમના નિવેદનોમાં સતત રહેતી હળવાશ અને અસ્પષ્ટતા પક્ષના કાર્યકર્તાઓ અને સમર્થકોમાં નિરાશા ઉભી કરે છે.
નિષ્કર્ષ રૂપે કહી શકાયકે રાહુલ ગાંધીના નિવેદનો અને નેતૃત્વગત ખામીઓએ કોંગ્રેસ પક્ષને રાજકીય રીતે નબળો પાડ્યો છે. જોકે આ પતનનું એકમાત્ર કારણ તેમના નિવેદનો નથી પરંતુ તે નિઃશંકપણે પક્ષની મુશ્કેલીઓમાં વધારો કરે છે. કોંગ્રેસને પુનર્જન્મ માટે એક એવા નેતૃત્વની જરૂર છે જે જનતા સાથે ગાઢ જોડાણ બનાવી શકે, વ્યૂહાત્મક રીતે મજબૂત હોય અને ગંભીર રાજકીય ચર્ચામાં અસરકારક રીતે ભાગ લઈ શકે. રાહુલ ગાંધીના નિવેદનોની હાસ્યાસ્પદતા અને તેની અસરથી બચવા માટે પક્ષે આંતરિક સુધારા અને નવી રણનીતિ અપનાવવાની જરૂર છે જેથી તે ભારતની રાજનીતિમાં પોતાનું ખોવાયેલું સ્થાન પાછું મેળવી શકે.
-copy8.jpg)
