બિહાર જેવું આખા દેશમાં થવાનું છે, ચૂંટણી પંચે દરેક રાજ્યોને પત્ર લખ્યો

બિહારમાં, ચૂંટણી પંચે તાજેતરમાં મતદાર યાદીનું 'સ્પેશિયલ ઇન્ટેન્સિવ રિવિઝન' (SIR) શરૂ કર્યું છે, જેના કારણે ઘણો વિવાદ થયો છે. હવે આ મામલો સુપ્રીમ કોર્ટમાં પહોંચ્યો છે. પરંતુ આ દરમિયાન, પંચે એક મોટું પગલું ભર્યું છે અને દેશના અન્ય તમામ રાજ્યોને આવી જ તૈયારીઓ કરવા નિર્દેશ આપ્યો છે. પંચે તમામ રાજ્યોના મુખ્ય ચૂંટણી અધિકારીઓને પત્ર મોકલીને 1 જાન્યુઆરી, 2026ના રોજ આધાર બનાવીને મતદાર યાદીઓની પુનઃ ચકાસણી કરવાની તૈયારી શરૂ કરવા જણાવ્યું છે. એટલે કે, તે દિવસ સુધીમાં 18 વર્ષની ઉંમરના થઈ ગયેલા તમામ નાગરિકોના નામ મતદાર યાદીમાં હોવા જોઈએ. જોકે, આ સમગ્ર ઝુંબેશની સમયમર્યાદા હજુ નક્કી કરવામાં આવી નથી.

બિહારમાં 2003ની મતદાર યાદીને 'અધિકૃત આધાર' માનીને, પંચે નિર્ણય લીધો છે કે, જે લોકોના નામ તે યાદીમાં હતા તેમને જ વાસ્તવિક ભારતીય નાગરિક ગણવામાં આવશે. બાકીના બધાએ પોતાની નાગરિકતા અને ઉંમર સાબિત કરવી પડશે, ભલે તેમણે ઘણી ચૂંટણીઓમાં મતદાન કર્યું હોય. 2003 પછી જે લોકોના નામ યાદીમાં ઉમેરવામાં આવ્યા હતા તેમણે પણ ભારતીય નાગરિક છે તે સાબિત કરવા માટે ફરીથી દસ્તાવેજો આપવા પડશે. આનાથી લગભગ 2.93 કરોડ લોકો પ્રભાવિત થઈ શકે છે.

અત્યાર સુધી મતદાર યાદીમાં નામ ઉમેરવા માટે 11 પ્રકારના દસ્તાવેજો માંગવામાં આવી રહ્યા હતા. આમાં આધાર, મતદાર ઓળખપત્ર, રેશનકાર્ડ, જન્મ પ્રમાણપત્ર, શાળા પ્રમાણપત્ર, જાતિ પ્રમાણપત્ર અને કેટલાક સરકારી ઓળખપત્રોનો સમાવેશ થાય છે. પરંતુ વાસ્તવિકતા એ છે કે મોટાભાગના લોકો પાસે ફક્ત આધાર, રેશનકાર્ડ અને મતદાર ઓળખપત્ર છે. તેથી, સુપ્રીમ કોર્ટની સલાહ પર, કમિશને હવે ત્રણ દસ્તાવેજો, આધાર, મતદાર ઓળખપત્ર અને રેશનકાર્ડનો સમાવેશ કરવાનું વિચાર્યું છે. મોટાભાગના લોકો પાસે આ દસ્તાવેજો છે, ખાસ કરીને બિહાર જેવા રાજ્યોમાં.

હાંસિયામાં રહેતા લોકો આ સમગ્ર ઝુંબેશથી સૌથી વધુ ડરી રહ્યા છે. EBC, દલિત, મુસ્લિમ અને ગરીબ વર્ગના લોકો ડરી રહ્યા છે કે, તેમના નામ કાઢી નાખવામાં આવશે. કેટલાક તેને 'પાછળથી લાવવામાં આવેલ NRC' કહી રહ્યા છે. મતલબ કે, સીધી રીતે કહ્યા વગર નાગરિકતા ચકાસવામાં આવી રહી છે. સુપ્રીમ કોર્ટે બિહારમાં આ પ્રક્રિયા રોકવાનો ઇનકાર કર્યો હતો, પરંતુ ચિંતા વ્યક્ત કરી હતી કે જો ચૂંટણી પહેલાં કોઈનું નામ યાદીમાંથી કાઢી નાખવામાં આવે છે, તો તેનો મતદાન કરવાનો અધિકાર છીનવાઈ જશે. કોર્ટે કમિશનને દસ્તાવેજીકરણ પ્રક્રિયા સરળ બનાવવાનું સૂચન કર્યું.

ચૂંટણી કમિશન કહે છે કે શહેરોમાં સ્થળાંતર વધ્યું છે, લોકો એક જગ્યાએથી બીજી જગ્યાએ સ્થાયી થાય છે, પરંતુ જૂના સરનામા પરથી તેમના નામ દૂર કરાવતા નથી. આ કારણે, એક જ વ્યક્તિનું નામ બે જગ્યાએ દેખાય છે. આને સુધારવા માટે, મતદાર યાદી સાફ કરવામાં આવી રહી છે. રાજકીય પક્ષોએ પણ ઘણી વખત નકલી મતદાનની ફરિયાદ કરી છે. કોંગ્રેસ નેતા રાહુલ ગાંધીએ મહારાષ્ટ્રમાં મતદાર યાદીમાં અનિયમિતતાનો આરોપ લગાવ્યો હતો. કમિશન કહે છે કે આવી સમસ્યાઓ દૂર કરવા માટે આ ઝુંબેશ જરૂરી છે.

હા, આવા મોટા સુધારા અભિયાનો પહેલા પણ ઘણી વખત કરવામાં આવ્યા છે, 1950થી 2004 સુધી ઘણી વખત. પરંતુ આ વખતે ઝુંબેશ બે કારણોસર અલગ છે, પ્રથમ, પહેલાથી જ નોંધાયેલા મતદારો પાસેથી ફરીથી દસ્તાવેજો માંગવામાં આવી રહ્યા છે, અને બીજું, કમિશને પોતે જ તેની જૂની મતદાર યાદીની માન્યતા પર પ્રશ્નો ઉભા કર્યા છે. એકંદરે, આગામી દિવસોમાં, દેશભરમાં મતદાર યાદીમાં મોટો ફેરફાર થવાનો છે, અને સામાન્ય લોકોએ ફરીથી પોતાને સાબિત કરવા માટે તૈયાર રહેવું પડશે.