ભારતની આર્થિક પ્રગતિ: એક નિરપેક્ષ દૃષ્ટિકોણ

છેલ્લા દાયકામાં ભારતે આર્થિક ક્ષેત્રે નોંધપાત્ર પ્રગતિ હાંસલ કરી છે જેના પરિણામે તેને 'નવું ભારત' તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વ હેઠળ દેશની અર્થવ્યવસ્થામાં નોંધપાત્ર વૃદ્ધિ જોવા મળી છે. 2015માં ભારતની અર્થવ્યવસ્થા 2.1 ટ્રિલિયન ડૉલરની હતી, જે 2025 સુધીમાં વધીને 4.3 ટ્રિલિયન ડૉલર થઈ ગઈ છે. આ લગભગ 105%નો વધારો દર્શાવે છે જે વૈશ્વિક સ્તરે ધ્યાન આકર્ષિત કરે તેવું પરિણામ છે. આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય ફંડ (IMF)ના અહેવાલ મુજબ આ વૃદ્ધિ દર વિશ્વની મોટી અર્થવ્યવસ્થાઓમાં સૌથી ઝડપી છે. આ લેખમાં આપણે આ સિદ્ધિનું તટસ્થ રીતે વિશ્લેષણ કરીશું.

ભારતની આર્થિક સફળતા પાછળ ઘણાં પરિબળો કામ કરી રહ્યાં છે. સરકારે ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર, ડિજિટલાઈઝેશન અને વિદેશી રોકાણને પ્રોત્સાહન આપવા માટે નીતિઓ અમલમાં મૂકી છે. 'મેક ઈન ઈન્ડિયા' જેવી યોજનાઓએ ઉત્પાદન ક્ષેત્રને બળ આપ્યું છે જ્યારે 'ડિજિટલ ઈન્ડિયા'એ ટેકનોલોજીના ઉપયોગને વેગ આપ્યો છે. આ ઉપરાંત, GST (વસ્તુ અને સેવા કર) જેવા સુધારાઓએ વેપારને સરળ બનાવ્યો છે. આ પગલાંઓએ અર્થતંત્રને વધુ સ્પર્ધાત્મક અને સુગમ બનાવ્યું છે.

આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે પણ ભારતે પોતાની સ્થિતિ મજબૂત કરી છે. વિદેશી સીધા રોકાણ (FDI)માં વધારો થયો છે જે દેશ પ્રત્યે વૈશ્વિક વિશ્વાસ દર્શાવે છે. 2025 સુધીમાં ભારત વિશ્વની પાંચમી સૌથી મોટી અર્થવ્યવસ્થા તરીકે સ્થાપિત થયું છે જે એક દાયકા પહેલાંની તેની નવમી ક્રમાંકની સ્થિતિથી ઘણું આગળ છે. IMFના આંકડા આ વાતને સમર્થન આપે છે કે ભારતનો વિકાસ દર અન્ય મોટી અર્થવ્યવસ્થાઓ જેવી કે ચીન અને યુએસની તુલનામાં ઝડપી રહ્યો છે.

આ પ્રગતિ સાથે કેટલીક સમસ્યાઓ પણ જોડાયેલી છે. બેરોજગારી હજુ પણ એક મોટો પડકાર છે ખાસ કરીને યુવાનો માટે. આર્થિક વૃદ્ધિનો લાભ દેશના દરેક વર્ગ સુધી પહોંચ્યો નથી અને આવકની અસમાનતા એક ચિંતાનો વિષય બની રહી છે. ગ્રામીણ વિસ્તારોમાં ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર અને સુવિધાઓની ઉણપ હજુ પણ જોવા મળે છે. આ ઉપરાંત કોવિડ-19 મહામારીએ અર્થતંત્ર પર ઊંડી અસર કરી હતી જેમાંથી પુનઃપ્રાપ્તિ માટે નોંધપાત્ર પ્રયાસો કરવા પડ્યા હતા.

આર્થિક નીતિઓની ટીકા પણ થઈ છે. કેટલાક નિષ્ણાતો માને છે કે GST અને નોટબંધી જેવા પગલાંઓએ નાના વેપારીઓ અને અનૌપચારિક ક્ષેત્ર પર નકારાત્મક અસર કરી હતી. આ સાથે ખેડૂતોની સમસ્યાઓ અને ખેતી ક્ષેત્રની ઉપેક્ષા પણ ચર્ચામાં રહી છે. આ બધું દર્શાવે છે કે આર્થિક વૃદ્ધિની સાથે સામાજિક સમાવેશ પર પણ ધ્યાન આપવું જરૂરી છે.

ભારતની આર્થિક યાત્રા હજુ પૂરી થઈ નથી. સરકારે 2030 સુધીમાં 5 ટ્રિલિયન ડૉલરની અર્થવ્યવસ્થાનું લક્ષ્ય રાખ્યું છે જે હાંસલ કરવા માટે નવી નીતિઓ અને સુધારાઓની જરૂર પડશે. નવી ટેકનોલોજી, ગ્રીન એનર્જી અને સ્ટાર્ટઅપ ઈકોસિસ્ટમ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવામાં આવી રહ્યું છે. આ ઉપરાંત શિક્ષણ અને કૌશલ્ય વિકાસ જેવા ક્ષેત્રોમાં રોકાણથી યુવા વર્ગને વધુ તકો મળી શકે છે.

આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ભારતની ભૂમિકા પણ મહત્ત્વની બની રહી છે. ભૌગોલિક રાજકીય પરિસ્થિતિઓ અને વૈશ્વિક વેપારમાં ભારતનું સ્થાન મજબૂત થઈ રહ્યું છે. જઆ માટે સતત નવીનતા અને વૈશ્વિક સ્પર્ધામાં આગળ રહેવું જરૂરી છે.

ભારતે ગત દાયકામાં આર્થિક ક્ષેત્રે નોંધપાત્ર સફળતા મેળવી છે જેમાં સરકારી નીતિઓ અને વૈશ્વિક પરિબળોનો ફાળો છે. 2.1 ટ્રિલિયન ડૉલરથી 4.3 ટ્રિલિયન ડૉલર સુધીની આ યાત્રા દેશની સંભાવનાઓને ઉજાગર કરે છે. પરંતુ આ સફળતા સાથે પડકારો પણ છે જેને દૂર કરવા સંતુલિત અભિગમની જરૂર છે. ભવિષ્યમાં ભારતની સ્થિતિ નક્કી કરવામાં આગળના પગલાં અને તેનો અમલ મહત્ત્વનો ભાગ ભજવશે.