જેના પર સુપ્રીમ કોર્ટને ગુસ્સો આવ્યો તે તલાક-એ-હસન શું છે? આરોપી પતિના કયા ઘમંડથી જજ ગુસ્સે થયા?

સુપ્રીમ કોર્ટે મુસ્લિમ સમુદાયમાં છૂટાછેડાની પ્રથા પર ભારે નારાજગી વ્યક્ત કરી છે, જ્યાં પતિ પોતાની હાજરી વિના વકીલ દ્વારા છૂટાછેડા આપે છે, અને પ્રશ્ન કર્યો છે કે શું આ પ્રથાને સભ્ય સમાજમાં માન્યતા આપી શકાય છે? ન્યાયાધીશ સૂર્યકાંતની આગેવાની હેઠળની ત્રણ ન્યાયાધીશોની બેન્ચે સંકેત આપ્યો કે તે તલાક-એ-હસનની પ્રથાને નાબૂદ કરવા પર વિચાર કરી શકે છે. બેનઝીર હીના વિરુદ્ધ ભારત સંઘ અને અન્ય કેસની સુનાવણી કરતા, ન્યાયાધીશ સૂર્યકાંત, ઉજ્જલ ભૂયાન અને N. કોટિશવર સિંહની બનેલી બેન્ચે એ પણ સંકેત આપ્યો કે તે આ મામલો પાંચ ન્યાયાધીશોની બેન્ચને મોકલી શકે છે.

તલાક-એ-હસન મુસ્લિમોમાં છૂટાછેડાનું એક સ્વરૂપ છે, જેના દ્વારા પુરુષ ત્રણ મહિનાના સમયગાળા માટે દર મહિને એક વાર 'તલાક' શબ્દ ઉચ્ચારીને લગ્નનો અંત લાવી શકે છે. આમ પતિ કોઈને વચ્ચે રાખીને પણ આવું કરાવી શકે છે, પતિ વકીલ દ્વારા પણ આ માટે વ્યવસ્થા કરી શકે છે. તલાક-એ-હસન હેઠળ, ત્રીજા મહિનાની અંદર 'તલાક' શબ્દના ત્રીજા ઉચ્ચારણ પછી ઔપચારિક રીતે છૂટાછેડા પૂર્ણ થાય છે, જો કે આ સમયગાળા દરમિયાન બંને પક્ષો વચ્ચે શારીરિક સંબંધો ફરી શરૂ ન થયા હોય. જો કે, તલાકના પ્રથમ કે બીજા ઉચ્ચારણ પછી પક્ષો ફરી સાથે રહેવાનું શરૂ કરે છે, તો એવું માનવામાં આવે છે કે તેઓએ સમાધાન કર્યું છે.

સુપ્રીમ કોર્ટે જણાવ્યું હતું કે, કારણ કે આ પ્રથા મોટા પાયે સમાજને અસર કરે છે, તેથી સુધારાત્મક પગલાં લેવા માટે અદાલતે હસ્તક્ષેપ કરવો પડી શકે છે. કોર્ટે આરોપી પક્ષને કહ્યું, 'જ્યારે તમે એકવાર અમને ટૂંકી નોંધ આપો, પછી અમે આ બાબતને પાંચ ન્યાયાધીશોની બેન્ચને મોકલવાની ઇચ્છા પર વિચાર કરીશું. મહેરબાની કરીને અમને વ્યાપકપણે જણાવો કે કયા પ્રશ્નો ઉદ્ભવી શકે છે. પછી અમે જોઈશું કે તે મુખ્યત્વે કાનૂની સ્વભાવના છે કે નહીં, અને અદાલતે તેનું નિરાકરણ લાવવું પડશે.' કોર્ટે આ પ્રથાને આધુનિક સમાજની ગરિમા માટે હાનિકારક ગણાવી અને મહિલાઓના અધિકારોનું રક્ષણ કરવાની જરૂરિયાત પર ભાર મૂક્યો.

મીડિયા સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર, સુનાવણી દરમિયાન, ન્યાયાધીશ કાંતે જણાવ્યું હતું કે, 'આમાં મોટા પ્રમાણમાં સમાજનો સમાવેશ થાય છે. કેટલાક સુધારાત્મક પગલાં લેવા જોઈએ. જો ગંભીર ભેદભાવપૂર્ણ પ્રથાઓ હોય, તો અદાલતે હસ્તક્ષેપ કરવો જોઈએ.' ન્યાયાધીશે આગળ પ્રશ્ન કર્યો કે મહિલાઓના ગૌરવને અસર કરતી આવી પ્રથાઓને સભ્ય સમાજમાં કેવી રીતે ચાલુ રાખવાની મંજૂરી આપી શકાય. આ દરમિયાન કોર્ટે ખૂબ જ કઠોર ટિપ્પણી પણ કરી. કોર્ટે કહ્યું કે પતિ એટલો ઘમંડી છે કે તે તેની પત્નીને સીધા છૂટાછેડા માટે પણ પૂછી શકતો નથી, પરંતુ અમે તેને કોર્ટમાં બોલાવીશું.

કોર્ટે પૂછ્યું, 'આ કેવા પ્રકારની પ્રથા છે? તમે 2025માં આને કેવી રીતે આગળ વધારી રહ્યા છો? શું તમે આપણે અનુસરતા શ્રેષ્ઠ ધાર્મિક પ્રથાઓને મંજૂરી આપો છો? શું આ રીતે સ્ત્રીનું ગૌરવ જાળવી શકાય છે? શું કોઈ સભ્ય સમાજે આ પ્રકારની પ્રથાને મંજૂરી આપવી જોઈએ?'

કોર્ટ 2022માં મુસ્લિમ પત્રકાર બેનઝીર હીના દ્વારા દાખલ કરાયેલ જાહેર હિતની અરજી (PIL) પર સુનાવણી કરી રહી હતી, જેમાં આ પ્રથાને ગેરબંધારણીય જાહેર કરવાની માંગ કરવામાં આવી હતી કારણ કે તે અતાર્કિક, મનસ્વી છે અને બંધારણની કલમ 14, 15, 21 અને 25નું ઉલ્લંઘન કરે છે. અરજદાર, પત્રકારના પતિએ કથિત રીતે વકીલ દ્વારા તલાક-એ-હસન નોટિસ મોકલીને છૂટાછેડા લીધા હતા કારણ કે તેના પરિવારે દહેજ આપવાનો ઇનકાર કર્યો હતો, છતાં તેના સાસરિયાઓ તેને તેના માટે હેરાન કરતા હતા.

હીનાએ આરોપ લગાવ્યો હતો કે, નોટિસ પર તેના પતિએ સહી પણ કરી ન હતી. વકીલે પોતે તલાક બોલીને તેને મોકલ્યો હતો. તેણે કોર્ટને જણાવ્યું હતું કે, આ સમય દરમિયાન, તેના પતિએ બીજા લગ્ન પણ કરી લીધા હતા, જ્યારે તે તેમના 5 વર્ષના બાળક સાથે, માન્ય છૂટાછેડા વિના અનેક કાનૂની અને સામાજિક મુશ્કેલીઓનો સામનો કરી રહી છે. તે તેના બાળકના શાળા પ્રવેશ, પાસપોર્ટ અને તેના વૈવાહિક સ્થિતિને લઈને ગંભીર મુશ્કેલીઓનો સામનો કરી રહી છે, કારણ કે તેના કાયદેસર છૂટાછેડા થયા ન હતા, તેના કારણે છૂટાછેડાના કાગળો પણ બન્યા નથી.

તેણે તેના પતિ અને તેના પરિવાર દ્વારા દુર્વ્યવહાર અને માર માર્યાના અસંખ્ય કિસ્સાઓનો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, અને એમ પણ કહ્યું હતું કે તેણે દિલ્હી મહિલા આયોગમાં ફરિયાદ નોંધાવી હતી અને FIR પણ દાખલ કરી હતી. જો કે, પોલીસે તેને જણાવ્યું હતું કે આ પ્રથા શરિયા કાયદા હેઠળ માન્ય છે. સુનાવણી દરમિયાન, પતિ વતી વરિષ્ઠ વકીલ M.R. શમશાદ હાજર રહ્યા હતા. તેમણે દલીલ કરી હતી કે, આ પ્રથા ઇસ્લામમાં સામાન્ય છે.

આના પર ન્યાયાધીશ સૂર્યકાંતે વળતો જવાબ આપ્યો, 'પતિને બદલે બીજા કોઈ માટે છૂટાછેડા આપે તે સામાન્ય પ્રથા કેવી રીતે હોઈ શકે? જો ધાર્મિક રિવાજનું પાલન કરવું હોય, તો આખી પ્રક્રિયા નિર્ધારિત રીતે થવી જોઈએ. જો કાલે પતિ પોતાના વકીલને જ નકારી કાઢે તો શું થશે?' છૂટાછેડાની માન્યતા પર પ્રશ્ન ઉઠાવતા, કોર્ટે એ પણ પૂછ્યું કે વકીલે મહિલાનું સરનામું કેવી રીતે મેળવ્યું, જેનો જવાબ એ હતો કે પતિએ તેને બતાવ્યું હતું. આનાથી ન્યાયાધીશ કાંત ગુસ્સે થયા. તેમણે કહ્યું, 'તો પછી પતિએ સીધો પત્ર કેમ ન લખ્યો? શું તે એટલો ઘમંડી છે કે તે પોતે છૂટાછેડા પણ આપી શકતો નથી?'