વિશ્વ જળ દિવસે પાણીની અછતનું વૈશ્વિક સંકટ સમજો

દર વર્ષે 22 માર્ચના દિવસે વિશ્વ જળ દિવસની ઉજવણી થાય છે. આ દિવસનો હેતુ પાણીની અગત્યતાની જાગૃતિ લાવવી અને તેના સંરક્ષણ માટે જાગૃતિ લાવવાનો છે. પરંતુ આ ઉજવણીની સાથે એક કડવી હકીકત પણ સામે આવે છે કે દુનિયામાં પાણીની અછત દિવસેને દિવસે વધી રહી છે. આજે વિશ્વના લાખો લોકો શુદ્ધ પીવાના પાણીથી વંચિત છે અને આ સમસ્યા માત્ર આંકડાઓની વાત નથી પરંતુ જીવન-મરણનો પ્રશ્ન બની ગઈ છે.

એક અહેવાલ મુજબ,

વિશ્વમાં આશરે 78 કરોડ લોકો પાસે પીવા લાયક પાણી ઉપલબ્ધ નથી. આ આંકડો એક ચેતવણી છે કે આપણે જેને મૂળભૂત જરૂરિયાત ગણીએ છીએ તે ઘણા લોકો માટે સપનું બની રહ્યું છે. ખાસ કરીને વિકાસશીલ દેશોમાં આ સમસ્યા વધુ ગંભીર છે જ્યાં લોકોને દૂષિત પાણી પીવું પડે છે જેના કારણે રોગો અને મૃત્યુનું જોખમ વધે છે. આવી પરિસ્થિતિમાં વિશ્વ જળ દિવસ માત્ર એક ઉજવણી નથી પરંતુ એક ચેતવણી છે કે આપણે આ સંકટને ગંભીરતાથી લેવું જોઈએ.

આ સમસ્યાનું એક દુ:ખદ પાસું બાળકો પર તેની અસર છે. દરરોજ પાંચ વર્ષથી નાની ઉંમરના 1,400 બાળકો ડાયરિયાથી મૃત્યુ પામે છે એટલે કે દર બે મિનિટે એક બાળક જીવ ગુમાવે છે. આ મૃત્યુનું મુખ્ય કારણ દૂષિત પાણી અને સ્વચ્છતાનો અભાવ છે. આ આંકડાઓ માત્ર સંખ્યાઓ નથી પરંતુ એક એવી હકીકત છે જે આપણને વિચારવા મજબૂર કરે છે કે માનવની વૈશ્વિક પ્રગતિનો દાવો કેટલો ખોખલો છે જ્યારે બાળકો આટલી મૂળભૂત જરૂરિયાતથી વંચિત છે.

વિશ્વમાં દર દસમાંથી એક વ્યક્તિ પાસે શુદ્ધ પીવાનું પાણી નથી. આનો અર્થ એ થયો કે વસ્તીનો એક મોટો હિસ્સો દરરોજ પાણી મેળવવામાં સંઘર્ષ કરે છે. આ માત્ર શારીરિક શ્રમ જ નથી પરંતુ સમય અને સંસાધનોનો પણ વ્યય છે. ખાસ કરીને મહિલાઓ અને બાળકો આ કામમાં સૌથી વધુ સંકળાયેલા હોય છે. વિશ્વભરમાં મહિલાઓ અને બાળકો દરરોજ 20 કરોડ કલાક પાણી લાવવામાં વિતાવે છે. આ સમયનો ઉપયોગ જો શિક્ષણ, આરોગ્ય કે આર્થિક પ્રવૃત્તિઓમાં થઈ શકે તો સમાજની પ્રગતિની ગતિ કેટલી ઝડપી થઈ શકે?

પાણીની અછતનું કારણ માત્ર કુદરતી સંસાધનોની અછત નથી પરંતુ આપણી બેદરકારી પણ છે. ઔદ્યોગિક પ્રદૂષણ, જળસ્ત્રોતોનો અતિરેક ઉપયોગ અને વૃક્ષોની અંધાધૂંધ કપાઈ જેવા પરિબળોએ આ સમસ્યાને વધારી છે. આબોહવા પરિવર્તનની અસરો પણ જળચક્રને પ્રભાવિત કરી રહી છે જેના કારણે કેટલાક વિસ્તારોમાં દુષ્કાળ અને કેટલાકમાં પૂરની સ્થિતિ સર્જાય છે.

આ સંકટનો ઉકેલ શોધવા માટે સરકારો, સમાજ અને વ્યક્તિગત સ્તરે પ્રયાસો જરૂરી છે. જળ સંરક્ષણ, વરસાદી પાણીનો સંગ્રહ અને પાણીના પુનઃઉપયોગ જેવા પગલાં આપણને ઉપયોગી સાબિત થઈ શકે છે. સાથે જ જાગૃતિ ફેલાવવી પણ એટલી જ મહત્વપૂર્ણ છે કારણ કે જ્યાં સુધી દરેક વ્યક્તિ પાણીની કિંમત નહીં સમજે ત્યાં સુધી આ સમસ્યા હલ થશે નહીં.

ભારત સરકાર, વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં, જળસંકટ નિવારવા માટે પ્રભાવી પગલાં લઈ રહી છે. 'જલ શક્તિ અભિયાન' અને 'હર ઘર જલ' જેવી યોજનાઓ દ્વારા પાણીનું સંરક્ષણ અને દરેક ઘર સુધી શુદ્ધ પાણી પહોંચાડવાનો પ્રયાસ થઈ રહ્યો છે. આ ઉપરાંત, વરસાદી પાણીનો સંગ્રહ અને જળસ્ત્રોતોનું પુનર્જનન પણ પ્રાથમિકતામાં છે. આ સરકારી પહેલને સફળ બનાવવા આપણે સૌએ સહભાગી થવું જોઈએ. નાના પગલાં જેવા કે પાણીનો બગાડ રોકવો, વૃક્ષારોપણ અને જાગૃતિ ફેલાવવી આ સંકટ ઘટાડવામાં મદદ કરશે.

વિશ્વ જળ દિવસ આપણને એક તક આપે છે કે આપણે આ સંકટને સમજીએ અને તેના ઉકેલ માટે સામૂહિક પ્રયાસ કરીએ. પાણી વિના જીવન શક્ય નથી અને જો આપણે આજે પગલાં નહીં ભરીએ, તો ભવિષ્યમાં આ સમસ્યા વધુ ગંભીર બનશે. આજનું એક નાનું પગલું ભવિષ્યની પેઢીઓ માટે મોટી ભેટ બની શકે છે.