નવા મજૂર કાયદામાં નોકરીયાતોને અને માલિકોને આ લાભ મળવાના છે, યુનિયનોનો વિરોધ

ભારત સરકારે 29 કેન્દ્રીય શ્રમ કાયદાઓમાં ફેરફાર કરી ચાર નવી શ્રમ સંહિતાઓ અમલમાં મૂકી છે—જે 21 નવેમ્બર, 2025 થી લાગુ થઇ ગઇ છે. સરકારનું કહેવું છે કે આ સંહિતાઓનો હેતુ નોકરી કે રોજગારી સંબંધિત નિયમોને આધુનિક બનાવવા, પાલન સરળ બનાવવા અને કામદારોના રક્ષણને વિસ્તૃત કરવાનો છે. જોકે, યુનિયનો કહી રહ્યા છે કે આ કાયદાઓ ઉદ્યોગપતિઓને વધુ ફાયદો કરાવશે. નોકરી કરનારાઓને હક્કો છીનવાઇ જશે.

આ સંહિતાઓનું પાલન સમગ્ર દેશમાં ફરજિયાત છે. ગુજરાત રાજ્યએ આ નવા કાયદાઓ લાગુ કરવાની દિશામાં પગલાં લીધા છે. ગુજરાત એવા રાજ્યો પૈકીનું એક છે જેણે આ સંહિતાઓ હેઠળ ડ્રાફ્ટ નિયમો (Draft Rules) ને વિધાનસભામાં મંજૂર કર્યા છે. જોકે, અંતિમ નિયમો હજુ મંજૂર કરવાના બાકી છે.

 -નોકરી કરનારાઓ માટે લાભો

નવા શ્રમ સંહિતાના ફાયદાઓ વિગતવાર જાણો...

1. ફિક્સ્ડ ટર્મ કર્મચારીઓ માટે કાયમી સ્તરના લાભો: ફિક્સ્ડ ટર્મ કર્મચારીઓને હવે કાયમી કામદારો જેવા જ લાભો મળશે, જેમ કે સામાજિક સુરક્ષા, તબીબી કવરેજ અને પેઇડ રજા. ગ્રેચ્યુઇટી પાંચ વર્ષની જગ્યાએ એક વર્ષમાં મળશે. આનાથી કોન્ટ્રાક્ટ લેબર પર વધુ પડતી નિર્ભરતા ઓછી થશે અને સીધી ભરતીને પ્રોત્સાહન મળશે.

2. બધા કામદારો માટે લઘુત્તમ વેતન અને સમયસર ચુકવણી: દરેક ક્ષેત્રના કામદારોને રાષ્ટ્રીય ફ્લોર રેટ સાથે જોડાયેલ લઘુત્તમ વેતન મળશે, સાથે સમયસર ચુકવણી અને કોઈ અનધિકૃત કપાત પણ નહીં.

3. બધી શિફ્ટ અને નોકરીની ભૂમિકાઓમાં મહિલાઓને મંજૂરી આપવી: મહિલાઓ નાઇટ શિફ્ટ અને બધી કેટેગરીમાં તેમની મંજૂરી અને સેફ્ટી મેજર્સ સાથે કામ કરી શકશે, જેમ કે ખાણકામ, ભારે મશીનરી અને જોખમી ક્ષેત્રો. ફરિયાદ નિવારણ પેનલમાં પ્રતિનિધિત્વ અને સમાન પગાર જરૂરી.

4. સુધારેલ કામકાજના નિયમો અને ઓવરટાઇમ સુરક્ષા: મોટાભાગના ક્ષેત્રોમાં કામકાજના કલાકો દરરોજ 8-12 કલાક અને અઠવાડિયામાં 48 કલાક સુધી રહેશે, જેમાં ઓવરટાઇમ માટે બમણું વેતન અને જરૂર પડે ત્યાં લેખિત સંમતિ જરૂરી રહેશે. નિકાસ જેવા ક્ષેત્રોમાં 180 કાર્યકારી દિવસો પછી રજા એક્યુમ્યુલેટ થશે.

5. યુનિવર્સલ અપોઈન્ટમેન્ટ લેટર્સ અને ઔપચારિકરણ દબાણ: હવે, બધા નોકરીદાતાઓએ દરેક કામદારને નિમણૂક પત્રો આપવા જરૂરી રહેશે. આનાથી સ્પષ્ટ રોજગાર રેકોર્ડ, વેતનમાં પારદર્શિતા અને લાભોની સરળતા સુનિશ્ચિત થશે. આ પગલાથી આઇટી, ડોક્સ અને કાપડ જેવા ઉદ્યોગોમાં કામદારોની નોકરીઓ વધુ ઔપચારિક બનશે અને સિસ્ટમ સુવ્યવસ્થિત થશે.

6. ગિગ અને પ્લેટફોર્મ વર્કર્સને સત્તાવાર માન્યતા : પહેલી વાર, ગિગ અને પ્લેટફોર્મ કામદારોને કાયદેસર રીતે વ્યાખ્યાયિત કરવામાં આવ્યા છે. એગ્રીગેટર્સે તેમની કમાણીના 1-2% (ચુકવણીના 5% સુધી મર્યાદિત) કલ્યાણ માટે ફાળો આપવાનો રહેશે, અને આધાર-લિંક્ડ લાભો બધા રાજ્યોમાં પોર્ટેબલ હશે.

7. જોખમી ઉદ્યોગોમાં આરોગ્ય તપાસ અને સલામતીના નિયમો ફરજિયાત: જોખમી કારખાનાઓ, પ્લાન્ટેશન, કોન્ટ્રાક્ટ લેબર અને ખાણોમાં કામદારો (ચોક્કસ સંખ્યા કરતાં વધુ)ને વાર્ષિક ધોરણે મફત આરોગ્ય તપાસ કરાવવાની જરૂર પડશે. વધુમાં, સરકાર દ્વારા સ્થાપિત સલામતી અને આરોગ્ય ધોરણો લાગુ કરવામાં આવશે, અને મોટી સંસ્થાઓને કામદારોની સલામતીનું સતત નિરીક્ષણ કરવા માટે સલામતી સમિતિઓ બનાવવાનો આદેશ આપવામાં આવશે.

8. ઉદ્યોગોમાં સામાજિક સુરક્ષા નેટવર્કનો વિસ્તાર કરવામાં આવશે: સામાજિક સુરક્ષા સંહિતાનો વ્યાપ સમગ્ર દેશમાં વિસ્તૃત કરવામાં આવશે, જેમાં MSME કામદારો, જોખમી વિસ્તારોમાં કામદારો, પ્લેટફોર્મ કામદારો અને અગાઉ ફરજિયાત ESI યોજનાની બહાર રહેલા ક્ષેત્રોને આવરી લેવામાં આવશે.

9. ડિજિટલ અને મીડિયા કર્મચારીઓ માટે સત્તાવાર કવર: હવે પત્રકારો, ફ્રીલાન્સર્સ, ડબિંગ આર્ટિસ્ટ અને મીડિયા કર્મચારીઓને પણ શ્રમ સુરક્ષા હેઠળ આવરી લેવામાં આવશે. આનો અર્થ એ છે કે તેમને નિમણૂક પત્રો મળશે, તેમના પગાર સમયસર અને સુરક્ષિત રહેશે, અને તેમના કામના કલાકો નિશ્ચિત અને નિયમન કરવામાં આવશે.

10. કરાર, માઇગ્રેન્ટ અને અનઓર્ગેનાઇઝ્ડ વર્કર્સ માટે મજબૂત સુરક્ષા: કરાર અને સ્થળાંતર કામદારોને હવે કાયમી કર્મચારીઓ જેટલું જ વેતન, સરકારી કલ્યાણ યોજનાઓ અને લાભો મળશે જે તેઓ સ્થળાંતર કરે તો પણ ચાલુ રહેશે.

11, પગારની વ્યાખ્યા બદલાઇ :

વેતનમાં મૂળભૂત પગાર (basic pay), મોંઘવારી ભથ્થું (dearness allowance) અને રીટેઈનિંગ ભથ્થું (retaining allowance) નો સમાવેશ થાય છે.

12. અલોવેન્સ પર મર્યાદા:

પગારની ગણતરી નવી રીતે થશે. HRA, કન્વેયન્સ, ઓવરટાઇમ આ બધુ પગારને બદલે એલોવન્સ ગણાશે. જો આ બધી વસ્તુઓ કુલ વેતનના 50% કરતા વધી જાય, તો વધારાની રકમ પણ પગારમાં જ ગણવામાં આવશે. આનાથી ગ્રેચ્યુઇટી, PF અને ESI જેવા સામાજિક સુરક્ષા યોગદાનમાં નોકરીદાતાની જવાબદારી વધી શકે છે.

નોકરી આપનારાઓ માટે ફાયદાઓ

Virang Bhatt, [22-11-2025 10:36]

• સરળ પાલન : નોકરીદાતાઓ માટે અનેક નોંધણી, લાઇસન્સ અને રિટર્નને બદલે એક જ નોંધણી, એક જ લાઇસન્સ અને એક જ રિટર્ન ની જોગવાઈ છે.

• નિરીક્ષક-કમ-ફેસિલિટેટર: લેબર ઓફિસરની ભૂમિકા બદલીને નિરીક્ષણ સાથે પાલન માટે માર્ગદર્શન અને સહાય પૂરી પાડવા પર ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે.

બીજી તરફ યુનિયનો વિરોધ કેમ કરી રહ્યા છે.

કેન્દ્રીય ટ્રેડ યુનિયનોએ આ સંહિતાઓને "કામદારો સામે કરવામાં આવેલ છેતરપિંડી" અને "કામદાર વિરોધી, નોકરીદાતા તરફી" ગણાવીને સખત વિરોધ કર્યો છે. વિરોધના મુખ્ય મુદ્દાઓ આ મુજબ છે:

• 300થી ઓછા કામદાર ધરાવતી કંપનીઓ મંજૂરી વગર હાયર અને ફાયર કરી શકશે

છટણીના નિયમોમાં ઢીલ (Hire and Fire): IR સંહિતાએ કારખાનાઓ, છટણી કે કારખાનું બંધ કરવા માટે પૂર્વ સરકારી મંજૂરીની જરૂરિયાતની મર્યાદા 100 કામદારોથી વધારીને 300 કામદારો કરી છે. યુનિયનો માને છે કે આનાથી "હાયર એન્ડ ફાયર" (Hire and Fire) ની નીતિઓ સરળ બનશે અને કામદારોનું રક્ષણ ઘટશે.

• જે યુનિયનમાં કુલ કામદારોના 51 ટકાથી વધુ સભ્ય જોડાયા હશે તે જ માન્ય ગણાશે

IR કોડ એકમાત્ર વાટાઘાટ એજન્ટ (sole negotiating agent) તરીકે માન્યતા મેળવવા માટે ટ્રેડ યુનિયનમાં 51% કે તેથી વધુ સભ્યપદ ફરજિયાત બનાવે છે. યુનિયનો દલીલ કરે છે કે આ જોગવાઈ યુનિયનો ને નબળી પાડશે.

•નોટિસ વિના કોઇ હડતાળ નહીં કરી શકાય

આ સંહિતા તમામ ક્ષેત્રોમાં નોટિસ વિના હડતાળ પર પ્રતિબંધ મૂકે છે. એક વાર સમાધાન શરૂ થઇ ગયા પછી કોઇ હડતાળને મંજૂરી નહીં અપાય. યુનિયનો માને છે કે સમાધાન પ્રક્રિયા શરૂ થયા પછી હડતાળ પર પ્રતિબંધ મૂકવો એ શાંતિપૂર્ણ સભાના બંધારણીય અધિકારનું ઉલ્લંઘન છે.

• છંટણી વખતે વળતર ઓછી મળી શકે:

વેતનની નવી વ્યાખ્યામાં અમુક ભથ્થાં (જેમ કે HRA) બાકાત રાખવામાં આવ્યા હોવાથી, કામદારોને છટણી કે લે-ઓફના કિસ્સામાં મળતી વળતરની રકમ ઘટી શકે છે તેવી આશંકા છે.

• કોન્ટ્રાક્ટ પ્રથા બધે જ આવી જશે

કોઇને કોન્ટ્રાક્ટ પર નોકરીએ રાખ્યા હોય તો પછી તેમને કાયમી કરવામાં આવે તો નોટિસ વિના છૂટા કરી શકાય છે. તેમને કાઢી મૂકે તો વળતર માટે પાત્ર ગણવામાં આવતા નથી. યુનિયનો માને છે કે આ કરાર આધારિત પ્રથાને વેગ આપશે.