ચીન બ્રહ્મપુત્ર નદી પર દુનિયાનો સૌથી મોટો ડેમ બનાવી રહ્યું છે, જે ભારત માટે છે ખૂબ જ ખરાબ સમાચાર

ચીને શનિવારે અરુણાચલ પ્રદેશમાં ભારતીય સરહદ નજીક તિબેટમાં બ્રહ્મપુત્ર નદી પર 167.8 અબજ US ડૉલરના ખર્ચે બંધનું બાંધકામ ઔપચારિક રીતે શરૂ કર્યું. સત્તાવાર માહિતી અનુસાર, ચીનના વડા પ્રધાન લી કિયાંગે ન્યિંગચી શહેરમાં બ્રહ્મપુત્ર નદીના નીચલા પ્રદેશમાં આયોજિત ભૂમિપૂજન સમારોહમાં બંધના બાંધકામની શરૂઆતની જાહેરાત કરી, જેને સ્થાનિક રીતે યાર્લુંગ ઝાંગબો તરીકે ઓળખવામાં આવે છે.

ચીનની એક સમાચાર એજન્સીએ આપેલા અહેવાલ મુજબ કહેવાયું છે કે, તિબેટ ક્ષેત્રમાં ન્યિંગચીમાં મેનલિંગ હાઇડ્રો પાવર સ્ટેશનના ડેમ સાઇટ પર ભૂમિપૂજન સમારોહ યોજાયો હતો. વિશ્વનો સૌથી મોટો ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પ્રોજેક્ટ માનવામાં આવતા, આ હાઇડ્રો પાવર પ્રોજેક્ટે નીચલા કાંઠાના દેશો, ભારત અને બાંગ્લાદેશ માટે ચિંતા ઉભી કરી છે.

અહેવાલમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે આ પ્રોજેક્ટમાં પાંચ હાઇડ્રો પાવર સ્ટેશનનો સમાવેશ થશે, જેમાં કુલ રોકાણ આશરે 1.2 ટ્રિલિયન યુઆન (લગભગ 167.8 અબજ US ડૉલર) હોવાનો અંદાજ છે.

2023ના અહેવાલ મુજબ, આ હાઇડ્રો પાવર સ્ટેશન દર વર્ષે 300 અબજ કિલોવોટ કલાકથી વધુ વીજળી ઉત્પન્ન કરે તેવી અપેક્ષા છે, જે 30 કરોડથી વધુ લોકોની વાર્ષિક જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરવા માટે પૂરતી છે. તે મુખ્યત્વે બાહ્ય વપરાશ માટે વીજળી પૂરી પાડશે, તેમજ તિબેટમાં સ્થાનિક માંગને પૂર્ણ કરશે, જેને ચીન સત્તાવાર રીતે શીજાન્ગ તરીકે ઓળખે છે.

અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે, રાષ્ટ્રીય વિકાસ અને સુધારણા પંચ અને પાવર કન્સ્ટ્રક્શન કોર્પોરેશન ઓફ ચાઇના સહિત વિવિધ સંગઠનોના પ્રતિનિધિઓ અને સ્થાનિક લોકોએ સમારોહમાં હાજરી આપી હતી. આ પ્રોજેક્ટને ગયા વર્ષે ડિસેમ્બરમાં મંજૂરી આપવામાં આવી હતી.

આ ડેમ હિમાલય પર્વતમાળાઓમાં એક વિશાળ ખીણમાં બનાવવામાં આવશે, જ્યાં બ્રહ્મપુત્ર નદી અરુણાચલ પ્રદેશ અને પછી બાંગ્લાદેશમાં પ્રવેશવા માટે એક વિશાળ U-ટર્ન લે છે. અગાઉના અહેવાલો અનુસાર, આ પ્રોજેક્ટનું કદ વિશ્વના કોઈપણ અન્ય માળખાકીય પ્રોજેક્ટ કરતાં ઘણું મોટું હશે, જેમાં ચીનનો પોતાનો થ્રી ગોર્જેસ ડેમ પણ શામેલ છે, જે વિશ્વનો સૌથી મોટો માનવામાં આવે છે.

ચીને 2015માં તિબેટમાં 1.5 અબજ US ડૉલરનો ઝમ હાઇડ્રો પાવર સ્ટેશનનો સૌથી મોટો ડેમ પહેલેથી જ કાર્યરત કરી દીધો છે, જેનાથી ભારતમાં ચિંતા વધી રહી છે.

ભારતને ચિંતા છે કે ચીનને તેના કદ અને સ્કેલને કારણે પાણીના પ્રવાહને નિયંત્રિત કરવાનો અધિકાર મળવા ઉપરાંત, તે બેઇજિંગને મોટા પ્રમાણમાં પાણી છોડવા માટે પણ સક્ષમ બનાવશે, જે યુદ્ધ સમયે સરહદી વિસ્તારોમાં પૂર લાવી શકે છે. ભારત પણ અરુણાચલ પ્રદેશમાં બ્રહ્મપુત્ર નદી પર એક બંધ બનાવી રહ્યું છે.

ભારત અને ચીને 2006માં સરહદ પારની નદીઓ સંબંધિત વિવિધ મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરવા માટે નિષ્ણાત સ્તરની મિકેનિઝમ (ELM)ની સ્થાપના કરી હતી, જે હેઠળ ચીન પૂરની મોસમ દરમિયાન ભારતને બ્રહ્મપુત્ર નદી અને સતલજ નદી પર હાઇડ્રોલોજિકલ માહિતી પૂરી પાડે છે.

ગયા વર્ષે 18 ડિસેમ્બરે ભારત અને ચીનના સરહદી વિશેષ પ્રતિનિધિઓ (SRs) NSA અજિત ડોભાલ અને ચીનના વિદેશ પ્રધાન વાંગ યી વચ્ચેની વાટાઘાટો દરમિયાન સરહદ પારની નદીઓ પર ડેટા શેર કરવાનો મુદ્દો ઉઠાવવામાં આવ્યો હતો. બ્રહ્મપુત્ર બંધ વિશાળ એન્જિનિયરિંગ પડકારો ઉભો કરે છે કારણ કે પ્રોજેક્ટ સ્થળ ટેક્ટોનિક પ્લેટ સીમા પર સ્થિત છે, જે વારંવાર ભૂકંપ આવવાની સંભાવના ધરાવે છે.

વિશ્વની છત ગણાતી તિબેટીયન પ્લેટુ, ટેક્ટોનિક પ્લેટોથી ઉપર સ્થિત હોવાને કારણે વારંવાર ભૂકંપ અનુભવે છે. પરંતુ ગયા વર્ષે ડિસેમ્બરમાં એક સત્તાવાર નિવેદનમાં ભૂકંપ સંબંધિત ચિંતાઓને દૂર કરવાનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે, હાઇડ્રોપાવર પ્રોજેક્ટ સલામત છે અને તેમાં પર્યાવરણીય સંરક્ષણનું ધ્યાન રાખવામાં આવ્યું છે.

તેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે, ભૂસ્તરશાસ્ત્રીય સર્વેક્ષણો અને તકનીકી પ્રગતિએ પ્રોજેક્ટના વિજ્ઞાન-આધારિત, સલામત અને ઉચ્ચ-ગુણવત્તાવાળા વિકાસ માટે મજબૂત પાયો નાખ્યો છે. બ્રહ્મપુત્ર નદી તિબેટીયન ઉચ્ચપ્રદેશમાંથી વહે છે અને પૃથ્વી પરની સૌથી ઊંડી ખીણ બનાવે છે. આ બંધ સૌથી વધુ વરસાદી વિસ્તારોમાંના એકમાં બનાવવામાં આવશે.

અરુણાચલ પ્રદેશના CM પેમા ખાંડુએ તાજેતરમાં ચીનના મેગા બંધને ભારત માટે 'વોટર બોમ્બ' ગણાવ્યો હતો. તેમણે ચેતવણી આપી હતી કે, આ પ્રોજેક્ટ ફક્ત પર્યાવરણીય અથવા જળ સુરક્ષાનો વિષય નથી, પરંતુ અસ્તિત્વ માટે પણ ખતરો છે. તેમણે કહ્યું હતું કે આ બંધ લશ્કરી ખતરો ઉભો કરશે અને સરહદી આદિવાસીઓના જીવન, જમીન અને સંસાધનોનો નાશ કરી શકે છે.